СУАЛ:
Шиәләрин Сәһабә барәсиндә нәзәри нәдир?
ҸАВАБ:
Шиәләрин нәзәриндән Пејғәмбәри-Әкрәми (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) ҝөрүб онунла мүсаһиб (јолдаш) оланлар бир нечә гисмә бөлүнүр. Биз бу гисмләри шәрһ етмәздән өнҹә сәһабәнин тәрифини гыса шәкилдә веририк. “Пејғәмбәр сәһабәси” илә әлагәдар мүхтәлиф тәрифләр гејд олунмушдур. О ҹүмләдән әһли-сүннәнин нәзәриндә сәһабә белә тәриф олунур:
1. Сәид ибн Мүсејјиб дејир: “Сәһабә о кәсдир ки, бир, јахуд ики ил мүддәтиндә Пејғәмбәри-Әкрәмлә (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) јанашы олмуш, онунла бирликдә бир, јахуд ики мүһарибәдә иштирак етмиш вә вурушмушдур.”1
2. Вагиди дејир: “Алимләрин нәзәринә ҝөрә һәр кәс Пејғәмбәри-Әкрәми (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) ҝөрүб вә Исламы гәбул едибсә, һәмчинин дин ишиндә тәфәккүр едәрәк она разы олмушса бизим нәзәримиздә Пејғәмбәр сәһабәси һесаб олунур, һәтта ҝүнүн бир сааты гәдәр олмуш олса белә.”2
3. Мәһәммәд ибн Исмаил Бухари белә дејир: “Мүсәлманлардан һәр кәс Пејғәмбәрлә (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) мүсаһиб олмушса, јахуд ону ҝөрмүшсә о һәзрәтн сәһабәси адланыр.”3
4. Әһмәд ибн Һәнбәл дејир: “Һәр кәс бир ај, јахуд бир ҝүн, јахуд бир саат Пејғәмбәрлә (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) мүсаһиб олмушса, јахуд о һәзрәт ҝөрмүшсә сәһабәләрдән сајылыр.”4
Сүннү алимләринин нәзәриндә истиснасыз олараг бүтүн сәһабәләрин әдаләтли олмасы мәсәләси данылмаз бир принсип кими гәбул едилмишдир. Јәни һәр кәс Пејғәмбәрлә (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) мүсаһиб олмушса һөкмән адилдир.5
Инди исә Гуранын ајдынлыг верән ајәләринин сајәсиндә бу нәзәријјәләри арашдырыр, шиәнин вәһј мәнтигиндән гајнагланан нәзәрини гејд едирик:
Тарихдә он ики миндән артыг адам “Пејғәмбәр (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) сәһабәси” кими гејд едилмишдир ки, онларын арасында мүхтәлиф сималар ҝөзә дәјир. Шүбһәсиз, Пејғәмбәри-Әкрәмлә (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) јолдаш олмаг бөјүк бир ифтихардыр ки, мүәјјән инсанлара нәсиб олмушдур вә Ислам Үммәти дә онлара һәмишә еһтирам нәзәрләри илә бахырлар. Чүнки онлар Ислам динини гәбул едән илк шәхсләр олмуш, Исламын иззәт вә шөвкәтли бајрағыны илк дәфә олараг уҹалтмышлар. Гуран да даим бу һәрәкатын өнүндә ҝедән белә бајрагдарлары тәрифләјәрәк бујурур:
لَا يَسْتَوِي مِنكُمْ مَنْ اَنفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ اُوْلَئِكَ اَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ اَنفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا
“Мәккәнин фәтһиндән габаг мал-дөвләтләрини (Аллаһ јолунда) еһсан едиб мүбаризә едәнләр бу ишдән сонра инфаг вә ҹиһад едәнләрлә бәрабәр дејилләр; әксинә онлар јүксәк бир дәрәҹәјә маликдирләр.”6
Ејни һалда буну да етираф етмәлијик ки, Пејғәмбәрлә (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) мүсаһиб олмаг елә бир кимја дејилди ки, бүтүн инсанларын маһијјәтини дәјишдирсин, онларын һамысына, өмүрләринин ахырына гәдәр зәманәт версин вә агилләр ҹәрҝәсиндә гәрар версин. Бу мәсәләнин ајдын олмасы үчүн һәр шејдән өнҹә бүтүн мүсәлманлар тәрәфиндән гәбул едилән Гурана үз ҝәтирир вә онун һәлл олунмасында бу мүгәддәс асимани китабдан көмәк истәјирик:
ГУРАН НӘЗӘРИНДӘН СӘҺАБӘ
Вәһј мәнтигиндә Пејғәмбәри-Әкрәмин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһ) һүзуруна чатан вә онунла мүсаһиб олан (јолдашлыг едән) шәхсләр ики дәстәдир:
БИРИНҸИ ДӘСТӘ
Онлар Гуран ајәләриндә тәрифләнмиш, Исламын шөвкәтинин вә әзәмәтли сарајынын бүнөврәсини гојанлар кими гејд олунанлардыр. Биз бурада һәмин дәстәдән олан сәһабәләрлә әлагәдар бәзи ајәләри гејд едирик:
1. Илк иман ҝәтирәнләр:
وَالسَّابِقُونَ الاَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالاَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِاِحْسَانٍ رَضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَاَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الاَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا اَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
“Мүһаҹир, әнсар вә онлара табе олан илк иман ҝәтирәнләр... Аллаһ онлардан, онлар да Аллаһдан разыдыр вә Аллаһ, ағаҹларынын алтындан чајлар ахан беһишт бағларыны онлар үчүн һазырламышдыр, бу, һәгигәтән дә бөјүк гуртулушдур.”7
2. Ағаҹын алтында бејәт едәнләр:
لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ اِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِم